Τοπωνύμια με ιστορική σημασία
γράφει ο Γιάννης Κουτσοκώστας
Εκτός από τους προαναφερθέντες οικισμούς με ιστορική βαρύτητα υπάρχουν και τοπωνύμια με ανάλογη ή και ανώτερη ιστορική σημασία. Τα τοπωνύμια αυτά με την εύγλωττη σιωπή τους αναδεικνύουν στον ιστορικό ερευνητή την ιστορία τους. Είναι δε αυτά: το Καραουλάκι, το Κρυφό και ο Γιαλαδόσταλος. Μια σύντομη παρουσία τους θα αναδείξει την αξία τους.
Α). ΤΟ ΚΑΡΑΟΥΛAΚΙ
Στην περιοχή του μοναστηριού της Ρούστιανης και συγκεκριμένα απο τη χανταβάρα την Κουτσοκωστέϊκη μέχρι το χαντάκι της Βριζούλας και πάνω απο το μοναστηριώτικο αυλάκι βρίσκονται τα Σιψέϊκα. Πάνω από τα Σιψέϊκα ορθώνεται μία προεξοχή βράχου, ένα τσουγκρί, γνωστό με το όνομα Καραουλάκι που σημαίνει μικρό παρατηρητήριο. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας από το Καραουλάκι κατόπτευαν και παρακολουθούσαν όλες τις κινήσεις των κατοίκων και των διερχομένων από το Πίτζι, Ντελή, Λακοπούλα και την περιοχή του μοναστηριού της Ρούστιανης για λόγους δικής τους ασφάλειας. Το Καραουλάκι ήταν ένα μικρό παρατηρητήριο. Φυσικά υπήρχαν και άλλα Καραουλάκια για τον ίδιο σκοπό. Εάν λάβουμε υπ’ όψη το μεγάλο δρόμο που ξεκινούσε από τις ράχες Τυμφρηστού και περνούσε από τα Κοντογιαννέϊκα, Πίτζι Παλαιό ή και Νέο, Λακοπούλα, Ντελή, Μοναστήρι της Ρούστιανης, Ρουμιάτικα, Γαρδίκι με κατεύθυνση προς την Ναυπακτία, καταλαβαίνουμε ότι οι διελεύσεις ανθρώπων ήταν συχνές. Έπρεπε να γνωρίζουν τις κινήσεις των διερχομένων και να τις ελέγχουν για τη δική τους ασφάλεια. Εξ’ άλλου ο κίνδυνος επιθέσεως των Τουρκικών αποσπασμάτων ιδίως προς το χώρο του Μοναστηριού ανά πάσα στιγμή ήταν άμεσος. Έτσι από τα καραούλια εντόπιζαν τον κίνδυνο και με τα κλέφτικα σφυρίγματα από καραούλι σε καραούλι προειδοποιούσαν τους κατοίκους για όσα θα επακολουθούσαν ώστε να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα για να σωθούν.
Άλλα καραούλια δεν έμειναν γνωστά από τοπωνύμια. Είναι βέβαιο ότι υπήρχαν και άλλα ιδίως στη Λακκοπούλα στη θέση Βράχος, στο χώρο του Μοναστηριού και στην τοποθεσία Αμπέλια. Το καραούλι, είτε με την τοπική έννοια της παρατήρησης και φρούρησης μιας περιοχής, είτε με τη χρονική έννοια διάρκειας της φρουράς, βάρδιας, ήταν συνηθισμένες πρακτικές λαών ή ομάδων που βρίσκονταν σε άμεσο κίνδυνο από επίθεση εχθρικών στρατευμάτων.
Στη Βυζαντινή περίοδο και μάλιστα κατά την εποχή που εμφανίζονται τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια, τον 10ο μ.χ αιώνα η ίδια τακτική παρατηρείται από τους Ακρίτες που φύλαγαν τα άκρα, τα σύνορα του κράτους αλλά με διαφορετικά ονόματα, Βίγλα, βιγλάτορες.
Κατά την τουρκοκρατία στα στρατόπεδα των κλεφτών και αρματολών το καραούλι-σκοπιά ήταν βασική υποχρέωση όλων και μάλιστα στις δύσκολες περιστάσεις ανέθεταν την ευθύνη αυτή στον ταχύτερο και δυνατότερο. Στα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια αναφέρονται εντολές για καραούλι.
«Ανέβα Μήτρο στο βουνό και στήσε καραούλι».
Και σήμερα το καραούλι, παρατήρηση, εξακολουθεί να έχει μεγάλη στρατηγική σημασία για την ασφάλεια μιας χώρας και διεξάγεται με σύγχρονα κατασκοπευτικά μέσα, ραντάρ.
Β). ΤΟ ΚΡΥΦΟ
Στα Β.Δ της τοποθεσίας Λάκκος και ψηλότερα ,βρίσκεται μια άλλη ιστορική τοποθεσία γνωστή με το όνομα Κρυφό. Το όνομα αυτό δεν είναι τυχαίο. Κρύβει μια μεγάλη ιστορική περίοδο με όλα τα επακόλουθα.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας γύρω από το μοναστήρι της Ρούστιανης, όπως έγινε γνωστό, αναπτύσσεται έντονη κτηνοτροφική και γεωργική δραστηριότητα από τους μοναχούς του μοναστηριού, τους κολίγους και τους τσομπάνηδες, με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Όμως η περιοχή αυτή ήταν ευάλωτη στις εκάστοτε επιθέσεις του κατακτητή και έπρεπε να προστατέψουν και να διαφυλάξουν την κινητή της περιουσία και ιδιαίτερα το ζωικό κεφάλαιο. Γι’ αυτό έπρεπε να προετοιμαστούν για κάθε ενδεχόμενη επίθεση. Όταν οι φύλακες , σκοποί από τα καραούλια και καραουλάκια παρατηρούσαν κινήσεις του εχθρού στρεφόμενες εναντίον των με τα κλέφτικα σφυρίγματα που ήταν κατανοητά από τους κατοίκους της περιοχής μετέδιδαν την είδηση και οι κάτοικοι μέσα σε λίγο χρόνο παίρνοντας τα αναγκαία είδη ρουχισμού και τροφής και σαλαγώντας τα γιδοπρόβατά τους και τα άλλα ζωντανά κατευθύνονταν προς το κρυφό, μέσα από τα γνωστά τους μονοπάτια και ανηφορικούς δρόμους. Δεν επέλεγαν για χώρο εγκατάστασης ούτε το Λάκκο ούτε την Κρυαβρύση ούτε τη Λάκκα του Στάμου, γιατί στις ανωτέρω τοποθεσίες υπήρχαν καλλιέργειες και ήθελαν τα κοπάδια τους να μη προκαλούν καταστροφές.
Το Κρυφό με τα μεγάλα έλατα, με τις πλατύφυλλες βελανιδιές και τα τσερνόκια και τις πανύψηλες καστανιές παρείχε άφθονη τροφή στα ζωντανά, φυσική προστασία στους ανθρώπους και στα ζώα. Εξ’ άλλου η πηγή που βρισκόταν εκεί με το δροσερό νερό, έσβηνε τη δίψα κάθε ζωντανού.
Τους καλοκαιρινούς μήνες οι μετακινήσεις αυτές προς το Κρυφό γίνονταν τόσο σε τακτικά χρονικά διαστήματα όσο και έκτακτα. Πραγματικά η τοποθεσία αυτή, απόμακρη και απρόσιτη έκρυβε τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζωντανά και τους έσωζε και δικαιωματικά ανήκει στην τοποθεσία αυτή η ονοματοθεσία Κρυφό. Αλήθεια πόσες φορές ο τόπος αυτός δε στάθηκε ευεργετικός προς τους ανθρώπους και τα ζώα!. Και σήμερα το Κρυφό με το φυσικό του πλούτο δεν παύει να είναι χρησιμοθηρικό. Ο δασικός δρόμος φτάνει προς το Κρυφό. Είναι εύκολη η δασική εκμετάλλευση της περιοχής. Το σπουδαιότερο είναι ότι οι χωριανοί μας που έχουν δασοτεμάχια στην περιοχή αυτή έχουν ωφεληθεί πολλαπλώς με τις ελατοκορυφές που τις πωλούσαν ως χριστουγεννιάτικα έλατα και εξασφάλιζαν ένα ικανοποιητικό εισόδημα. Το Κρυφό, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, παρουσίαζε άλλη όψη. Δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή γιατί το κρυφό και η γύρω περιοχή υποστήκανε την υλοτομία, τον εμπρησμό και τη μακροχρόνια αυτοφυή αναδάσωση.
Γ). ΓΙΑΛΑΔΟΣΤΑΛΟΣ
Ο Γιαλαδόσταλος είναι ένα τριγωνικό πλάτωμα στη συμβολή των χαντακιών Πιτσιώτικου και Κρυαβρύσης, παραχαντακιών του Καβουρορέματος. Εκεί υπήρχαν πανύψηλα πλατάνια και οι κάτοικοι της περιοχής επέλεξαν την τοποθεσία αυτή για σταβλισμό των αγελάδων ή κατά το κοινώς λεγόμενο στάλο των αγελάδων. Έτσι προήλθε η ονομασία γιαλαδόσταλος. Οι συνθήκες που επέβαλαν το σταβλισμό των αγελάδων κρύβουν μια μεγάλη ιστορική αλήθεια. Οι κάτοικοι στο Πίτζι εκχέρσωσαν την περιοχή και ήθελαν να την καλλιεργούν συστηματικά και να απολαμβάνουν τους καρπούς των καλλιεργειών. Για να καλλιεργούν όμως τη γη είχαν ανάγκη των βοδιών, των αγελάδων όχι μόνο για το όργωμα αλλά και για τα κτηνοτροφικά τους προϊόντα. Όμως η ύπαρξη βοδιών για τον Τούρκο κατακτητή σήμαινε πρόσθετους φόρους. Για να αποφύγουν το φόρο των αροτριούντων βοών, όπως ήταν γνωστός ο φόρος, οι κάτοικοι από το Πίτζι προσπαθούσαν να κρύψουν τα βόδια τους στην ανωτ΄ρω τοποθεσία. Όσο υπήρχαν οι κλέφτες στην ανωτέρω περιοχή οι κάτοικοι απέφευγαν την ειδική φορολογία. Όταν όμως οι αρματολοί Κοντογιανναίοι έκαναν όχι μόνο αισθητή αλλά και δυνατή την παρουσία τους υποχρέωσαν τους κατοίκους από το Πίτζι να καταβάλλουν και αυτό το φόρο. Όμως οι Πιτσιώτες και μετά την απελευθέρωση για πολλά χρόνια ακόμη και μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο εξακολουθούσαν να σταβλίζουν τις αγελάδες τους στην ανωτέρω τοποθεσία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, αλλά και για άλλο λόγο.
Τους καλοκαιρινούς μήνες εμφανίζεται ένα είδος μύγας,ο οίστρος ή βοϊδόμυγα του οποίου οι προνύμφες διεισδύουν στους ρώθωνες και στα αυτιά των κατοικιδίων ζώων και προκαλούν τον λεγόμενο ίλιγγο του οίστρου που ξετρελαίνει τα προσβληθέντα ζώα. Το είδος αυτό έχει ιδιαίτερη αδυναμία στις αγελάδες. Είναι δε γνωστό σε μας με το όνομα Κούκουνας. Όταν οι μύγες αυτές εμφανίζονται οι αγελάδες για να αποφύγουν τα επικίνδυνα τσιμπήματα τρέπονται σε άτακτη φυγή. Είναι γνωστή η φράση «κουκούνιαξαν τα βόδια». Μαρτυρίες συγχωριανών μας αναφέρουν τέτοια γεγονότα. Υπήρξαν ζευγάρια βοδιών που ήσαν στο ζυγό και δέχτηκαν τσιμπήματα από τον κούκουνα με αποτέλεσμα να κουκουνιάξουν τα βόδια, να σπάσουν το αλέτρι και το ζυγό και τα ίδια να γκρεμοτσακιστούν. Η μεν υψηλή θερμοκρασία το καλοκαίρι ευνοούσε την εμφάνιση και τις επιθέσεις των ενοχλητικών αυτών εντόμων εναντίον των αγελάδων, η δε σκιά και η χαμηλή θερμοκρασία τα αποθάρρυνε. Γι’ αυτό όσοι είχαν αγελάδες φρόντιζαν τις μεσημβρινές ώρες να τις πηγαίνουν σε μέρη σκιερά και δροσερά. Έτσι εξηγείται η επιλογή αυτής της θέσης για στάβλισμα των αγελάδων.
