γράφει ο Γιάννης Κουτσοκώστας
Οι πρόγονοί μας που επέλεξαν τα Κανάλια και τις γύρω απ’ αυτά περιοχές για να εγκατασταθούν είχαν μόνο ένα κριτήριο επιλογής. Την ανάγκη και τη δυνατότητα επιβίωσης. Δεν είχαν την ευχέρεια ούτε και το χρόνο για να εξετάσουν μια τοποθεσία εδαφολογικά ,οικονομικά και οικιστικά.
Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκαν οι οικισμοί είναι γνωστές. Προεπαναστατικά δημιουργήθηκαν οι οικισμοί: Ρουμιάτικα, Ντελή, Κοντορούπακο, Αφεντικά.
Μετά την απελευθέρωση τα Αφεντικά-Άνω Κανάλια έγιναν ο μεγαλύτερος οικισμός και στη συνέχεια επακολούθησαν τα Κάτω Κανάλια, τα Τροχάλια, τα Ζιρέλια, το Ρομπόλο και ο Άβαρος.Το οικιστικό πρόβλημα δεν ήταν δυνατόν να τους απασχολεί σοβαρά όταν υπήρχαν άλλα σοβαρότερα προβλήματα. Εξ άλλου οι πρώτες κατοικίες που κατασκευάστηκαν τότε ήσαν οι ταράτσες. Οι δε στάβλοι και αποθήκες γίνονταν με ξύλινες κατασκευές. Οι πρώτες λιθόκτιστες κατοικίες άρχισαν να γίνονται τόσο στα Κανάλια όσο και στους γύρω οικισμούς, μετά την απελευθέρωση. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι δε βρέθηκαν θεμέλια κατοικιών ή ερείπια λιθόκτιστων σπιτιών της προεπαναστατικής περιόδου. Τα πρώτα σπίτια στους οικισμούς Άνω και Κάτω Καναλίων χτίστηκαν με τις γνωστές για την εποχή τους προδιαγραφές και σε τοποθεσίες που διευκόλυναν τους ιδιοκτήτες. Όλα αυτά έγιναν χωρίς σχεδιασμό χωροταξικής και εδαφολογικής μελέτης. Και τα δυο ήταν άγνωστα για την εποχή εκείνη. Ειδικά στα Άνω Κανάλια άρχισε να διαφαίνεται ένα σοβαρό πρόβλημα της διάβρωσης και κατολίσθησης του εδάφους. Στα Άνω Κανάλια υπάρχουν πολλές φυσικές πηγές: Καναλιόβρυση, Μαγγανόβρυση, Κορκοβελόβρυση, Τσακουκέϊκη, Σιψέϊκη, Σολέϊκη, Κουκιανόβρυση, Αντωνέϊκη, τα νερά των οποίων προκάλεσαν τη διάβρωση του εδάφους. Εξ άλλου ο Ρουστιανίτης με τα ορμητικά νερά του παρέσυρε και καταπλάκωσε τις παραποτάμιες καλλιεργήσιμες περιοχές με αποτέλεσμα ένα μέρος του εδάφους των Άνω Καναλίων να υποστεί καθίζηση και η περιοχή αυτή να θεωρείται ακατάλληλη για οικιστική χρήση. Αν και το πρόβλημα αυτό ήταν γνωστό οι χωριανοί μας εξακολουθούσαν να οικοδομούν και στην περιοχή αυτή μέχρι και τη δεκαετία του 60, και άλλοι ακόμη μέχρι σήμερα σε εδαφολογικά σταθερές περιοχές.
Από το Σεπτέμβριο του 1947 μέχρι το Μάρτιο του 1950 οι χωριανοί μας λόγω της εμφύλιας σύρραξης αναγκάστηκαν να εκκενώσουν το χωριό μας. Όταν επέστρεψαν, την Άνοιξη του 1950, με την υποστήριξη προγραμμάτων του σχεδίου Μάρσαλ και της ΟΥΝΡΑ άρχισαν την ανοικοδόμηση του χωριού μας. Τότε για πρώτη φορά τέθηκε και το θέμα μετεγκατάστασης του χωριού μας στην τοποθεσία Φτελιά. Ευάερη, ευήλια και στέρεη εδαφολογικά τοποθεσία. Ήταν μια ιδανική ευκαιρία να δημιουργηθεί ένας οικισμός με μέλλον. Υπήρχε και πηγή με καθαρό νερό. Εκτός αυτής της πηγής στο κτήμα του Αθ. Γαρδίκη στην Κρυαβρύση υπήρχε και άλλη πηγή που θα έλυνε το πρόβλημα της ύδρευσης. Δυστυχώς όμως οι τοπικοί άρχοντες του χωριού μας την εποχή εκείνη και ορισμένοι εξέχοντες χωριανοί μας παρεμπόδισαν κάθε προσπάθεια για μετεγκατάσταση του χωριού μας. Παρ’ όλα αυτά οι χωριανοί μας έχοντας μέσα τους τη δύναμη της δημιουργίας έκτισαν τα περισσότερα καινούργια σπίτια, εκσυγχρόνισαν τις καλλιέργειες, συστηματοποίησαν τις εργασίες και βελτίωσαν το επίπεδο της διαβίωσης.
Μετά από 13 χρόνια το οικιστικό πρόβλημα ήλθε και πάλι στην επικαιρότητα. Αξίζει να αναφερθεί και ένας σημαντικός παράγοντας αυτού του προβλήματος. Το 1951 έγινε ο αμαξητός δημόσιος επαρχιακός δρόμος: Φτελιά- Κανάλια- Γαρδίκι. Είχε προγραμματιστεί να περάσει ο δρόμος μέσα από το χωριό μας. Και τότε οι έχοντες μεγάλες ιδιοκτησίες και μη γνωρίζοντες τις εξωτερικές οικονομίες, δηλ. τα ευεργετικά αποτελέσματα από τη διάνοιξη αμαξιτής οδού, από φόβο μήπως χάσουν λίγα μέτρα γης, αντέδρασαν και ο δρόμος πέρασε έξω από το χωριό. Λίγο πιο πέρα από την υδατοδεξαμενή (γούρνα)των Κουτσοκοσταίων υπήρχε μια πηγή νερού. Όταν πέρασε ο δρόμος η πηγή αυτή σκεπάστηκε από τα χώματα. Σήμερα το νερό αυτό της πηγής με την υδρομάστευση που έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, επι προεδρίας Γεωργίου Κωστούλα, πάνω απο την επαρχιακή αμαξητή οδό και στο χωράφι του Τσιμτσιρή καταλήγει στο υδραγωγείο. Για 30 περίπου χρόνια το νερό αυτής της πηγής συνετέλεσε στη διάβρωση του εδάφους. Η γεωλογική εξέταση που έγινε στην τοποθεσία το χειμώνα του 2001-2002 από το ΥΠΕΧΩΔΕ έδειξε ότι τα πετρώματα της περιοχής αυτής ήταν ιλυόλυθοι, σαπιολίθια. Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε ότι το νερό της πηγής αυτής που σκεπάστηκε έπαιξε ένα σημαντικό υπόγειο ρόλο στην κατολίσθηση.
Στην παρακάτω φωτογραφία φαίνονται ιλυολυθικά πετρώματα για γεωλογική εξέταση που λήφθηκαν απο το συνεργείο του ΥΠΕΧΩΔΕ στην περιοχή Αρακτσή.
Ο χειμώνας του 1963 ήταν πλούσιος από υδρολογικής πλευράς (πολλά χιόνια- πολλές βροχές) με αποτέλεσμα να γίνει κατολίσθηση τόσο προς το Καναλιόρεμα όσο και μέσα στο χωριό. Η κατολίσθηση-σφραγίδα όπως συνηθίζεται να λέγεται στο χωριό μας, ανησύχησε τους χωριανούς. Μερικοί μάλιστα νέοι στην ηλικία, τηλεγράφησαν προς τις υπηρεσίες του κράτους και ζήτησαν τη λήψη άμεσων μέτρων. Την εποχή εκείνη είχε συμβεί και η κατολίσθηση στο Μικρό Χωριό της Ευρυτανίας με τα γνωστά αποτελέσματα και η κατολίσθηση στο χωριό μας ήταν θέμα επίκαιρο και για το κράτος. Οι αρμόδιες Κρατικές Υπηρεσίες έστειλαν αμέσως γεωλόγους μηχανικούς για να εξετάσουν την περιοχή. Οι μηχανικοί διαπίστωσαν την ακαταλληλότητα ενός μέρους του εδάφους των Άνω Καναλίων και θέλοντας να διευκολύνουν την μετεγκατάσταση του χωριού υπέδειξαν στους νέους στην ηλικία χωριανούς μας να βγάλουν όλο το χωριό οικιστικά ακατάλληλο. Τούτο δέχτηκαν οι ανωτέρω νέοι ασμένως χωρίς να ενημερώσουν τους συγχωριανούς τους. Μετά από αυτά η Κοινωνική Πρόνοια της Νομαρχίας Λαμίας πρότεινε τη μετεγκατάσταση του χωριού μας στην τοποθεσία Σταυρός Λαμίας. Το γεγονός αυτό δίχασε το χωριό. Οι αναφορές των Καναλιωτών προς τις Υπηρεσίες που έδειχναν τη διχογνωμία των ανάγκασαν την ανωτέρω Δημόσια Υπηρεσία να αναστείλει για την κοινότητα Καναλίων το οικιστικό πρόγραμμα, και στην προοριζόμενη για τους Καναλιώτες περιοχή εγκαταστάθηκαν Ευρυτάνες οι οποίοι έκαναν έναν εξαιρετικό οικισμό.
Η ακαταλληλότητα όμως του εδάφους εξακολουθεί να υπάρχει, η αγωνία και οι αναφορές των Καναλιωτών προς την Κοινωνική Πρόνοια Λαμίας γίνονται πιεστικές. Έτσι η ίδια Υπηρεσία αποφασίζει τη μετεγκατάσταση του χωριού μας στην περιοχή Κουφόδενδρα Σπερχειάδος. Η απόφαση αυτή από ένα μέρος των συγχωριανών μας γίνεται δεκτή με ικανοποίηση. Έκαναν αιτήσεις για οικόπεδα και για δάνεια τα οποία έλαβαν και σήμερα έχουν κτίσει καινούργια σπίτια στην ανωτέρω περιοχή. Άλλοι πάλι συγχωριανοί μας αρνήθηκαν να μετεγκατασταθούν. Δεν υπέβαλλαν αιτήσεις για οικόπεδα και για δάνεια και δεν πήραν. Θεωρούν ότι είναι αδικημένοι.
Η ακαταλληλότητα ορισμένου εδάφους των Άνω Καναλίων και η απόφαση της Νομαρχίας Φθιώτιδας (ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ) για μετεγκατάσταση της κοινότητας Καναλίων καθυστέρησε για πολλά χρόνια την ηλεκτροδότηση του χωριού μας. Έπειτα από πολλές ενέργειες του προέδρου της κοινότητας Ιωάννου Β. Αντωνίου το 1976 ολοκληρώθηκε η ηλεκτροδότηση στο χωριό μας και από τότε απολαμβάνουμε το αγαθό αυτό.
Αν και πολλοί συγχωριανοί μας εγκαταστάθηκαν στη Σπερχειάδα, εξακολουθούν να έρχονται και να ζουν στο χωριό μας. Σήμερα έχουν κτιστεί, ιδίως στα Άνω Κανάλια, καινούργια σύγχρονα σπίτια και ανακαινίστηκαν τα παλαιά. Οικιστικά η περιοχή μας έχει αναβαθμισθεί, πληθυσμιακά δε έχει ερημώσει.
