Γράφει ο Γιάννης Κουτσοκώστας
Προπολεμικά και μεταπολεμικά επικρατούσαν στην καναλιώτικη κοινωνία πολλές δοξασίες, δηλ. αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες δεν υπήρχε λογική συσχέτιση μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος , δεν είχαν επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά αποτελούσαν προϊόν υποκειμενικής σκέψης ορισμένων προσώπων και συνδέονταν συνήθως με πρωτόγονες λαϊκές μαγικοθρησκευτικές παραδόσεις. Παρόμοιες δοξασίες καταγράφονται και σε άλλες κοινωνίες της ευρύτερης περιοχής.
Σήμερα η κουλτούρα μας και η ορθόδοξη πίστη μας μάς βοήθησαν να αποβάλλουμε τέτοιες αντιλήψεις και πρακτικές. Μα θυμίζουν το στάδιο της προλογικής διανόησης του ανθρώπου και έτσι καταγράφονται μερικές απ’ αυτές.
Οι Καλικάντζαροι
Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία οι Καλικάντζαροι ήσαν δαιμόνια που κατοικούσαν στα έγκατα της γης και εκεί πριόνιζαν το δένδρο της με σκοπό να την εξαφανίσουν. Αλλά την παραμονή των Χριστουγέννων απελευθερώνονταν, έβγαιναν όλοι στην επιφάνεια της γης και κατά τη διάρκεια της νύχτας προκαλούσαν μικροαναστατώσεις, ενώ την ημέρα παρέμειναν κρυμμένοι. Την ημέρα των Θεοφανείων με τον Αγιασμό εξαφανίζονταν και επέστρεφαν και πάλι στα έγκατα της γης, έβρισκαν το δένδρο θρεμμένο και άρχιζαν το πριόνισμα πάλι από την αρχή.
Ιστορίες πολλές όλοι μας έχουμε ακούσει για τους Καλικαντζάρους. Ιδιαίτερα αυτές φούντωναν την περίοδο του δωδεκαημέρου και εξήπταν τη φαντασία των μικρών παιδιών τα οποία μόλις νύχτωνε μαζεύονταν στη γωνιά τους και λούφαζαν.
Νεράιδες
Άλλο προϊόν λαϊκής φαντασίας είναι οι νεράιδες. Σύμφωνα με αυτή οι νεράιδες ήσαν γυναίκες με εξαιρετική ομορφιά οι οποίες περιπλανιόνταν στη φύση κοντά στις πηγές, στα ποτάμια ή στα δάση χορεύοντας και τραγουδώντας εξαίσια όπως οι αρχαίες Νηρηίδες και νύμφες. Ιστορίες για νεράιδες , γυναίκες πολύ όμορφες που γήτευαν και πλάνευαν τους άνδρες, για νεραϊδοπαρμένους άνδρες που τρελάθηκαν από τη δαιμονική επίδραση των νεράιδων, για νεραϊδογεννημένους και για το μαντήλι της νεράιδας έχουμε ακούσει στα παιδικά μας χρόνια πάρα πολλές. Ήταν γοητευτικά παραμύθια!!.
Τα ξωτικά ή φαντάσματα
Και αυτά είναι δημιουργήματα της φαντασίας μας. Είναι υπερφυσικά καλά ή κακά πνεύματα και σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία έχουν στοιχειώσει σε εγκαταλελειμμένα σπίτια ή σε έρημες τοποθεσίες όπου κάνουν τη εμφάνισή τους στους διερχόμενους ιδίως τις νυχτερινές ώρες. Επόμενο ήταν με τέτοια γαλούχηση να κουρνιάζεις νωρίς μόλις σουρούπωνε. Το άκουσμα και μόνο για το φάντασμα του Φλωροπαναγιώτη στον Άμπλα του Αρακτσή μου προκαλεί και σήμερα ασυνείδητο τον κληρονομικό φόβο. Τις ιστορίες για φαντάσματα τις έλεγαν οι μεγάλοι θέλοντας με τον τρόπο αυτό να εμποδίσουν τους νέους να κάνουν νυχτερινές εξορμήσεις για οποιαδήποτε περιπέτεια.
Το στοιχειό
Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία στοιχειό είναι η ψυχή ενός σκοτωμένου ζώου ή ανθρώπου που μένει στον τόπο όπου σκοτώθηκε και τον φυλάει.
Για πολλά χρόνια οι συγχωριανοί μας εφάρμοζαν πρακτικές σύμφωνα με τη δοξασία αυτή. Έτσι όταν άνοιγαν θεμέλια για να κτίσουν ένα καινούργιο σπίτι, έσφαζαν ένα ζώο ή ένα κόκορα και το αίμα του το έσταζαν στα θεμέλια για να γίνει στοιχειό η ψυχή του ζώου και να φυλάει το σπίτι. Γι’ αυτό το σπίτι το έλεγαν και στοιχειωμένο. Εξ’ άλλου το σφαγμένο ζώο στη θεμελίωση ενός σπιτιού ήταν έθιμο καλό και για το νοικοκύρη και για τους κτίστες. Παρείχε σε δύσκολους καιρούς γευστικές απολαύσεις . όσον αφορά για τη φύλαξη του σπιτιού σήμερα η δοξασία αυτή αντικαταστάθηκε από την τελετή του Αγιασμού. Η ευλογία του Θεού με την τελετή αυτή είναι ο καλύτερος φύλακας του σπιτιού.
Καιροσκοπικά σημεία
Τα καράβια από τα κοκόρια και οι πλάτες από τα γιδοπρόβατα δεν έδιναν ικανοποιητικά σημάδια για την πρόγνωση του καιρού. Ούτε πάλι τα κουκουνάρια από τις ελατοκορφές επαλήθευαν τις προγνώσεις του καιρού. Αν είχαν μπροστά ή πίσω το βαρύ χειμώνα προσπαθούσαν να το διαγνώσουν οι χωριανοί μας από τη σπλήνα του γουρουνιού που έσφαζαν τα Χριστούγεννα. Και πάλι δεν έμεναν ικανοποιημένοι. Στράφηκαν σ’ ένα σοφό βιβλίο!. Τον Καζαμία!!.Έλεγε τον καιρό για όλους τους μήνες. Αλλά η πρόγνωση δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα . Ευτυχώς στη Σπερχειάδα βρέθηκε ένας άνθρωπος με μετεωρολογικές ικανότητες και μπορούσε να κάνε σωστές προβλέψεις για τον καιρό. Ήταν ο Ρεγκούζας. Κάθε πρόβλεψή του για τον καιρό γινόταν πιστευτή απ’ όλους τους κατοίκους της περιοχής. Είχε γίνει σλόγκαν . «Το ‘πε ο Ρεγκούζας».
Κάποτε ένα τροχαίο ατύχημα αφαίρεσε τη ζωή του Ρεγκούζα και έτσι δημιουργήθηκε δυσαναπλήρωτο κενό στην πρόγνωση του καιρού. Αυτό το κενό το κάλυψε η ΕΜΥ (Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία), η οποία είναι αξιόπιστη στις προβλέψεις της
Το λάλημα του γκιώνη
Όσες φορές ακούμε το μονότονο και λυπητερό κελάηδημα του γκιώνη, ο νούς μας τρέχει σε κάποιο δυσάρεστο γεγονός και ένα καταθλιπτικό συναίσθημα ταράσσει τον ψυχικό μας κόσμο. Υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες συνέπεσε ένα δυσάρεστο γεγονός μετά από ένα τέτοιο κελάηδημα. Γι’ αυτό και το πτηνό αυτό έλαβε και το προσωνύμιο χαροπούλι. Ακόμη η ανθρώπινη φαντασία έπλασε πολλές ιστορίες γύρω από τη ζωή του πουλιού αυτού. Με το πέρασμα του χρόνου η ορθολογική σκέψη και η ορθόδοξη πίστη μας μάς βοήθησαν να αποβάλλουμε από τη νοοτροπία μας και τις πρακτικές μας τις περισσότερες δοξασίες ως ανεδαφικές και παράλογες. Εξακολουθούν όμως και σήμερα να επικρατούν και άλλες δοξασίες τις οποίες συνειδητά ή ασυνείδητα τις βιώνουμε με τις καθημερινές ενέργειές μας. Πόσες φορές δεν ακούμε από πολλούς και μάλιστα μορφωμένους ανθρώπους οι οποίοι θέλοντας να αποτρέψουν ένα δυσάρεστο γεγονός να λένε : «Χτύπα ξύλο, μακριά από μένα»; Αλήθεια το ξύλο θα μας σώσει ή η χάρη και η ευλογία του Θεού;
