Γράφει ο Γιάννης Κουτσοκώστας 
(Συνοπτική καταγραφή γαμήλιων εθίμων)
Ο θεμελιώδης θεσμός σε μια κοινωνία είναι ο γάμος, η νόμιμη ένωση και συμβίωση δυο ετερόφυλων. Στις προηγούμενες γενιές ο θεσμός αυτός άρχιζε να οικοδομείται όταν τα δυο ετερόφυλα άτομα βρίσκονταν σε ηλικία γάμου. Συνεργοί σ’ αυτή την προσπάθεια ήσαν πολλοί. Πρώτα-πρώτα οι μελλόνυμφοι, γαμπρός και νύφη, οι γονείς και οι συγγενείς τους και οι προξενητάδες ή προξενήτρες.
Η ελεύθερη επιλογή του ετέρου φύλου που στηριζόταν στο συναίσθημα της αγάπης πολλές φορές προσέκρουε στις αντιρρήσεις τω συγγενικών προσώπων και κατέληγε στη ματαίωση αυτής της επιλογής ή και σε δυσάρεστη έκπληξη. Αξίζει να τονίσουμε το σπουδαίο ρόλο που έπαιζαν οι μεσάζοντες, οι προξενητάδες ή οι προξενήτρες σ’ όλη την υπόθεση του γάμου. Φυσικά δεν έλειπαν και τα ανταλλάγματα για την προσφορά τέτοιων υπηρεσιών. Όταν και από τις δυο πλευρές υπήρχε συγκατάθεση προχωρούσαν στην τελετή του αρραβώνα με την οποία επισημοποιείταν η σχέση ενός άνδρα και μιας γυναίκας με αμοιβαία υπόσχεση γάμου και ανταλλαγή δακτυλιδιών έβαζαν βέρες. Ο αρραβώνας ήταν σύντομη περίοδος που αποσκοπούσε στην αλληλογνωριμία και επιβεβαίωση των προικώων. Οι σχέσεις των αρραβωνιασμένων ήταν σε πλαίσια επιτήρησης με την αιτιολογία ότι σε περίπτωση διάλυσης του αρραβώνα να μη μείνει για τη γυναίκα «η ρετσινιά της αρραβωνιασμένης»
Τελικό στάδιο της οικοδόμησης αυτής ήταν η τέλεση του μυστηρίου του γάμου στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου. Με το μυστήριο ευλογείταν και εξαγιαζόταν η ένωση του άνδρα με τη γυναίκα από την Εκκλησία η οποία αποσκοπούσε στην πνευματική και ηθική τελείωση των συζύγων, στη συνδημιουργία και στην τεκνογονία. Έτσι με τύπους θρησκευτικούς και πολιτικούς έκλεινε το κεφάλαιο γάμος και άρχιζε μια νέα ζωή. Γύρω από το θεσμό του γάμου εξυφάνθηκαν πολλά ήθη και έθιμα. Απ’ αυτά καταγράφουμε μερικά.
Προετοιμασίες για το γάμο.
Η τελευταία προ του γάμου εβδομάδα για τους μελλόνυμφους ήταν πολύ κουραστική και αγχωτική. Έπρεπε και οι δυο να δείξουν σημάδια εργατικότητας , προνοητικότητας και νοικοκυροσύνης. Έτσι πρωί-πρωί τη Δευτέρα ξεκινούσαν και οι δυο να φέρουν φορτώματα με ξύλα από το κοντινό δάσος. Χρειάζονταν τα ξύλα και στο σπίτι του γαμπρού και στο σπίτι της νύφης γιατί θα έψηναν πολλά ψωμιά και θα έφτιαχναν πολλά φαγητά. Η παστάδα, το νυφικό δωμάτιο, βασάνιζε περισσότερο τη νύφη και λιγότερο το γαμπρό. Αυτό συνήθως ήταν στο σπίτι του γαμπρού εκτός αν πήγαινε σώγαμπρος. Εκεί η νύφη έπρεπε να δείξει την αξιοσύνη της και την προίκα της για να αποσπάσει τα παινέματα από τα πεθερικά της , τους συγγενείς και τους συγχωριανούς της. Οι ετοιμασίες για την παστάδα κρατούσαν σε διαρκή εγρήγορση και ψυχική ένταση τη νύφη. Γλυκό μαρτύριο!
Την Τετάρτη το βράδυ στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης συγκεντρώνονταν συγγενείς και φίλοι και «ανάπιαναν τα προζύμια» για τα ψωμιά του γάμου, τις προβέντες. Στο κέντρο του μεγάλου δωματίου έφερναν ένα μεγάλο σκαφίδι και τη σακούλα με το φρεσκοαλεσμένο αλεύρι. Συμβολικά δυο αγόρια και ένα κορίτσι κρατούσαν τη σίτα για να κοσκινίσουν το αλεύρι (τόσος ήταν ο επιθυμητός αριθμός παιδιών για μια οικογένεια)το οποίο ένα άλλο κορίτσι το ανακάτευε με χλιαρό νερό μέσα στο σκαφίδι μέχρι να γίνει το ζυμάρι. Οι γονείς των παιδιών που επιλέγονταν για το κοσκίνισμα και ανακάτωμα έπρεπε να ζουν. Σε όλη τη διαδικασία του κοσκινίσματος δεν έλλειπαν οι ευχές για καλά στέφανα , τα χωρατά, τα τραγούδια και το αλεύρωμα του γαμπρού και της νύφης, το οποίο είχε συμβολική σημασία να ασπρίσουν και να γεράσουν μαζί και σ’ όλη τους τη ζωή να μη τους λείψει το σταρένιο ψωμί. Η διαδικασία του αναπιάσματος των προζυμιών τελείωνε με εκλεκτούς μεζέδες, ποτά, τραγούδια και χορό.
Την Πέμπτη το πρωί πολλές γυναίκες συγκεντρώνονταν στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης για να ζυμώσουν τα γαμήλια ψωμιά, τις προβέντες και τα εφτάζυμα. Τις προβέντες τις έκαναν με καθάριο φρεσκοαλεσμένο αλεύρι το οποίο ζύμωναν πολλές φορές με τα χέρια βάζοντας μέσα στη ζύμη λίγο λάδι, ζάχαρη και διάφορα μυρωδικά (βανίλια, γλυκάνισο, μαστίχα και βασιλικό). Έπειτα το ζυμάρι το έστρωναν μέσα σε μεγάλα ταψιά. Γυναίκες ευφάνταστες και με επιδεξιότητα με το πιρούνι έκαναν στην επιφάνεια της προβέντας διάφορα κεντήματα. Τον στολισμό της προβέντας τον συμπλήρωνε η ανάγλυφη από ζυμάρι πλεξούδα. Τελικά πασπάλιζαν την προβέντα με άχνη ζάχαρης και τη στόλιζαν ακόμη με λογής-λογής λουλούδια.
Ιδιαίτερη προσοχή έδειχναν για την προβέντα που θα είχε η νύφη όταν θα πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού. Γενικά πρόσεχαν οι προβέντες να είναι εμφανισιακά και γευστικά καλές. Η όλη αυτή εργασία γινόταν με χαρά και τραγούδια για τη νύφη και το γαμπρό.
Την Παρασκευή οι μπράτιμοι του γαμπρού και της νύφης (συνομήλικοι , στενοί φίλοι του γαμπρού και της νύφης, οι οποίοι συμμετείχαν ποικιλοτρόπως στις διεργασίες διεξαγωγής του γάμου και συνόδευαν το γαμπρό και τη νύφη στην Εκκλησία), με μια τσίτσα με κρασί ή τσίπουρο στον ώμο επισκέπτονταν τους συγχωριανούς στα σπίτια τους και τους προσκαλούσαν προφορικά στο γάμο. Ο προσκαλούμενος αποδεχόταν την πρόσκληση πίνοντας κρασί ή τσίπουρο από την τσίτσα και εκφράζοντας την ευχή για καλά στέφανα. Ο γαμπρός με μια προβέντα μέσα σε κεντημένο ντορβά και την τσίτσα με κρασί ή τσίπουρο πήγαινε στο σπίτι του κουμπάρου με συντροφιά συγγενικών ή φιλικών προσώπων και τον προσκαλούσε επίσημα για να τον στεφανώσει.
Την Παρασκευή με πρόσκληση της νύφης συγκεντρώνονταν τα κορίτσια του χωριού στο σπίτι της για να «μπαουλιάσουν» ή μπαλωτιάσουν (δεματοποιήσουν ) τα προικιά. Δυο νέοι συγγενείς της νύφης έρριχναν κάτω το γίκο με τα προικιά και σωριάζονταν στη μέση του δωματίου ενώ ο χορός των κοριτσιών τραγουδούσε.
Δώδεκα χρόνους έκανα
να φτιάξω τα προικιά μου
κι άλλο ένα έκανα
ώσπου να τα κεντήσω
να φτιάξω μπόλια δώδεκα
μπολίτσια δεκαπέντε
να φτιάξω μπόλια του γαμπρού
μπόλια της πεθεράς μου.
(μπόλι: παραδοσιακό μακρόστενο κεφαλομάντηλο).Κατόπιν τα κορίτσια αρχίζουν το μπαούλιασμα ή μπαλώτισμα των προικιών και οι παρευρισκόμενοι τα κερνούν με ρύζι και κέρματα τραγουδώντας.Μαζέφτε τα προικιά καλά
τώρα που θα παν’ στην ξενιτειά (ή στην πέρα γειτονιά)
μη μας γελάσει η πεθερά
κι ούλη η γειτονιά.
Φυσικά η συγκίνηση τόσο της νύφης όσο και των γονιών της είναι πολύ μεγάλη. Η νύφη ζητά την ευχή των γονιών της και οι γονείς εύχονται με υγεία να φορέσει τα προικιά της και η ζωή της να είναι με ανθούς και καρπούς γεμάτη.
Αν η νύφη ήταν αναγκασμένη να μετακομίσει σε αλαργινό μέρος ο γαμπρός έστελνε στο σπίτι της το απόγευμα της Παρασκευής τους προικολόγους να φορτώσουν τα προικιά. Οι συγγενείς της νύφης έδεναν στα καπίστρια των αλόγων ή μουλαριών άσπρα μαντήλια. Ένας αδελφός της νύφης ή συγγενής καθόταν δίπλα στα προικιά και δεν τα παρέδιδε αν οι προικολόγοι δεν έδιναν χρήματα για το κέρασμα των προικιών. Ακολουθούσε διάλογος ανάμεσα στους προικολόγους και συγγενείς της νύφης με σχετικούς υπαινιγμούς. Τελικά κερνούσαν τα προικιά οι προικολόγοι και τα φόρτωναν , ενώ τα κορίτσια τραγουδούσα.
Φορτώστε τα προικιά καλά
τώρα που θα παν’ στην ξενιτειά (ή στην πέρα γειτονιά)
μη μας γελάσει η πεθερά
κι ούλη η γειτονιά.
Αν η νύφη έμενε στο ίδιο χωριό με το γαμπρό το φόρτωμα των προικιών γινόταν την ίδια μέρα και κατά το έθιμο Κυριακή.
Άλλη πάλι εξ ίσου πιεστική ανάγκη ήταν η εξεύρεση άσπρου αλόγου για τη νύφη και ενός βαρβάτου αλόγου για το γαμπρό. Όσοι από τους χωριανούς μας διέθεταν τέτοια άλογα ήταν από τους πρώτους καλεσμένους στο γάμο.
Το Σάββατο ήταν ημέρα προεργασιών και προετοιμασιών για το γαμήλιο τραπέζι που γινόταν συνήθως στο σπίτι του γαμπρού. Οι συγγενείς του γαμπρού φρόντιζαν να βρουν να σφάξουν προβατίνες ή γίδες και να ετοιμάσουν τα κρέατα για βράσιμο την επομένη μέρα σε μεγάλα καζάνια. Η όλη εργασία απαιτούσε χρόνο και γινόταν με πολύ κέφι και χαρά. Όταν όμως τσιμπολογούσαν κάποιο ορεκτικό έδεσμα και έπιναν και ένα ποτηράκι κρασί ή τσίπουρο, τότε η γλώσσα τους λυνόταν και έλεγε πολλά εύθυμα και χαρωπά. Οι δε προσκεκλημένοι εκτός από το γαμήλιο δώρο έστελναν στο σπίτι του γαμπρού και καμιά νταμιτζάνα κρασί.
Ιδιαίτερη περιποίηση για την εμφάνιση του γαμπρού και της νύφης έκαναν οι φίλοι του γαμπρού και οι φίλες της νύφης κατά την ημέρα του γάμου που ήταν η Κυριακή. Οι φίλοι του γαμπρού συγκεντρώνονταν στο σπίτι του και φρόντιζαν την κόμμωσή του, το ξύρισμα και την ενδυμασία του. Ο γαμπρός καθισμένος επάνω σ’ ένα κρασοβάρελο δεχόταν μαζί με τις ευχές ,τα κεράσματα και τα πειράγματα αδιαμαρτύρητα τις περιποιήσεις τους έως ότου έλθει η ώρα για να ξεκινήσουν για την Εκκλησία.
Ο στολισμός της νύφης γινόταν στο σπίτι της από τις φίλες της και συγγενείς και ήταν πραγματική ιεροτελεστία. Δεν έλειπαν οι ευχές, τα τραγούδια, τα παινέματα και τα πειράγματα. Συγκινητικές στιγμές!!
Κατά την ημέρα του γάμου, οι μπράτιμοι, οι φίλοι του γαμπρού και οι συγγενείς συνόδευαν το γαμπρό από το σπίτι του μέχρι την Εκκλησία με κομπανία παραδοσιακών οργάνων. Στη συνέχεια η κομπανία παίζοντας γαμήλιους ρυθμούς κατευθυνόταν προς το σπίτι της νύφης και έπαιρνε τη θέση του υμεναίου άσματος, του γαμήλιου άσματος που τραγουδούσαν οι φίλες της νύφης καθώς τη συνόδευαν από το πατρικό της σπίτι προς την Εκκλησία. Την έξοδο της νύφης από το πατρικό της σπίτι ακολουθούσαν φορτωμένα ζώα με τα προικιά της. Η πολύφερνη νύφη ξεχώριζε από τα φορτώματα των προικιών της. Μετά την τέλεση του μυστηρίου του γάμου η γαμήλια πομπή κατευθυνόταν στο σπίτι το γαμπρού. Η νύφη καβάλα στο άλογο , όταν έφτανε στο σπίτι του γαμπρού έδινε σημάδια υποταγής και έκανε συμβολικές κινήσεις. Την προβέντα την κομμάτιαζε πάνω στο κεφάλι της και πρόσφερε τα κομμάτια στα πεθερικά και στους συγγενείς του γαμπρού. Επίσης έσπαζε ένα ρόδι στην είσοδο του σπιτιού που το θεωρούσαν σημάδι ευγονίας και πετούσε στη στέγη του σπιτιού ένα σιδερένιο αντικείμενο με την ευχή να είναι στέρεη η οικογένεια σαν το σίδερο.
Σε ανταπόδοση όλων αυτών των προσφορών και κινήσεων της νύφης ο πεθερός δημόσια και πέρα από τα προικώα συμφωνηθέντα έκανε το τάξιμο στη νύφη που μπορεί να ήταν δέντρο της αυλής, ζώο ή χωράφι.
Για τα μικρά παιδιά και ιδίως για τα αγόρια ξεχωριστή θέση είχε το έθιμο της μαρούδας. Μόλις κατέβαινε η νύφη από το άλογο στο σπίτι του γαμπρού, φρόντιζαν να βάλουν πάνω στο άλογο ένα αγόρι εκφράζοντας την ευχή να γεννήσει η νύφη αγόρια. Το αγόρι έπαιρνε για δώρο τη μαρούδα, ένα μικρό ντορβά. Μ’ αυτή τη μαρούδα πρωτοπήγαμε στο σχολείο. Εκεί μέσα βάλαμε την πλάκα, τα κοντύλια μας και το ψωμί μας. Τέλος ακολουθούσε μεγάλο γλέντι μέχρι τα ξημερώματα με πλούσια εδέσματα (προβατίνα ή γίδα βραστή με ζυμαρικά , τυριά , κρασιά) με τραγούδια και χορούς. Οι οργανοπαίχτες έπαιζαν γαμήλιους παραδοσιακούς σκοπούς και άρχιζε ο χορός με κορυφαία τη νύφη χορεύοντας σε ρυθμό συρτού χορού ενώ οι τραγουδιστάδες με τις μελωδικές τους φωνές τραγουδούσαν το γαμήλιο άσμα:
Ωραία που ‘ναι η νύφη μας
ωραία τα προικιά της
ωραίος είναι κι ο γαμπρός
που στέκεται κοντά της
Ένα τραγούδι θα σας πω
επάνω σε κεράσι
τ’ ανδρόγυνο που έγινε
να ζήσει να γεράσει
Ένα τραγούδι θα σας πω
επάνω στο ρεβίθι
χαρά στα μάτια του γαμπρού
που διάλεξαν την νύφη
Ένα τραγούδι θα σας πω
επάνω στο λεμόνι
να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός
και οι συμπεθέροι όλοι
Διαχρονικά τα προαναφερθέντα γαμήλια έθιμα δεν ήσαν κανόνες ηθικής ώστε να προβάλλονται ως κοινωνικά πρότυπα αλλά απλοί τρόποι κοινωνικής ζωής.
Εξ’ άλλου η ελαστικότητα στην τήρησή τους και η προσαρμοστικότητα τόσο στις ανάγκες των μελλονύμφων όσο και στις μεγάλες αλλαγές της κοινωνικής ζωής συνετέλεσαν να παραμεριστούν από την κοινωνική ζωή και στη θέση τους να έλθουν νέα πρότυπα.
Όμως η ανάμνηση αυτών των εθίμων φέρνει μια γλυκιά ανατριχίλα στα φυλλοκάρδια μας!! Στη μετα γάμου εποχή ο αγώνας για επιβίωση και καταξίωση συνεχιζόταν με όλες τις δυσκολίες με όλες τις πίκρες και τις χαρές που έχει η ζωή.
Για να δείτε φωτογραφίες απο παλαιότερους γάμους κάντε κλίκ εδώ
