Γράφει ο Γιάννης Κουτσοκώστας
Ο ομοιόμορφος τρόπος με τον οποίο ζούσαν όχι μόνο οι Καναλιώτες αλλά και οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση ηθών και εθίμων σχεδόν πανομοιότυπων. Ίδια σχεδόν κουλτούρα , ίδιος πολιτισμός. Όμως από χωριό σε χωριό παρουσιάζονται αρκετές παραλλαγές με τι οποίες εμφανίζονται οι τοπικές ιδιαιτερότητες . Τα ήθη και έθιμά μας είναι εμποτισμένα από την Ελληνορθόδοξη παράδοση, εξακολουθούν να είναι ένας πολιτισμικός θησαυρός. Είναι συνδεδεμένα με την οικογένεια , την πίστη , τη λεβεντιά, την ανθρωπιά και τον αγώνα τους για επιβίωση. Τα πανηγύρια και οι μεγάλες γιορτές κράτησαν ζωντανά τα ήθη και έθιμά μας και χάρη στην παράδοσή μας έφτασαν και στις δικές μας μέρες γνήσια και ανόθευτα. Χρέος δικό μας είναι να τα διατηρήσουμε και να τα μεταδώσουμε στην επόμενη γενιά αναλλοίωτα.
Κάθε οργανωμένη ανθρώπινη κοινωνία διαμόρφωσε τα δικά της πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς , τα γνωστά σ’ όλους ήθη. Αυτά εκφράζουν τα χαρακτηριστικά της πολιτιστικής ταυτότητας των μελών μιας κοινωνίας. Η συνειδητοποίηση ότι τα πρότυπα αυτά αποτελούν τον άγραφο νόμο, τον ηθικό νόμο για όλα τα μέλη μιας κοινωνίας έφερε την επανάληψη, η επανάληψη έφερε τη συνήθεια και η συνήθεια τα έθιμα τα οποία με την παράδοση μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.
Σήμερα με τη φράση ήθη και έθιμα εννοούμε το σύνολο ων ενεργειών και κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς κάθε κοινωνικής ομάδας που κληρονομούνται από την παράδοση. Τα ήθη και έθιμα του χωριού μας δοκιμάστηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Τα ξενόφερτα ήθη και έθιμα που εισέβαλαν στη ζωή μας και ο υπερτονισμός του καταναλωτικού πνεύματος και του ευδαιμονισμού είχαν σαν αποτέλεσμα άλλα απ’ αυτά να παραμεριστούν και να διαμορφωθούν νέα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς. Έτσι η παράδοσή μας , το μακρόσυρτο αυτό όχημα με το οποίο μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά τα ήθη και τα έθιμά μας , ξεφόρτωσε πολλά απ’ αυτά ως έωλα σε τόπους λησμονιάς. Τα σπουδαιότερα ήθη και έθιμα του χωριού μας καταγράφονται στο κεφάλαιο Κοινωνική ζωή.
Κατωτέρω γίνεται μια προσπάθεια να στήσουμε ένα καμβά και να σχεδιάσουμε τα ξεχασμένα ήθη και έθιμα. Το δωδεκαήμερο, από 24 Δεκεμβρίου μέχρι 6 Ιανουαρίου χρονικό διάστημα, ήταν πλούσιο σε ήθη και έθιμα. Πολλά απ’ αυτά αποτελούν σήμερα για τους ηλικιωμένους του χωριού μας μια ανάμνηση.
- Σπούρνισμα
Αλήθεια ποιος θυμάται το σπούρνισμα; Σύμφωνα με το έθιμο αυτό τα χαράματα της Πρωτοχρονιάς κάποιο μικρό παιδί και κατά προτίμηση αγόρι χτυπούσε την πόρτα του νοικοκύρη κρατώντας στα χέρια του ένα κλωνάρι από γλαντινιά ή έλατο. Όταν του άνοιγαν την πόρτα πήγαινε κατ’ ευθείαν στο τζάκι όπου σιγόκαιγε η φωτιά και είχε αρκετή στάχτη και τη ανακάτευε. Η στάχτη ανασηκωνόταν , γινόταν καπνός και τότε το μικρό παιδί απαριθμούσε τις ευχές του που τις είχε προετοιμάσει και προσαρμόσει για κάθε οικογένεια . εκτός από τις καθιερωμένες γενικές ευχές, το ευχολόγιο των παιδιών περιελάμβανε ευχές για γαμπρούς, για νύφες και για όλα τα καλά κατά περίπτωση. Το παρακάτω ευχολόγιο ήταν συνηθισμένο.
«Σπούρν’ αυγά, σπούρν’ πλιά, τα κατσίκια σας σερκά, τ’ αρνιά σας θηλκά κι ούλα τα καλά»
Οι ευχές τελείωναν με το σπούρν’ γαμπρούς ή σπούρν νύφες ανάλογα με την περίπτωση κάθε οικογένειας. Το έθιμο αυτό είχε και μια συμβολική σημασία. Οι πολλοί κόκκοι της στάχτης που ανασηκώνονταν με το ανακάτεμα συμβόλιζαν τα πολλά καλά που θα ήθελε κάθε οικογένεια για την καινούργια χρονιά.
Ενώ τα Κάλαντα τα παιδιά τα έψαλλαν ομαδικά, στο σπούρνισμα πήγαινε κάθε ένα ξεχωριστά στη γειτονιά του ή στους συγγενείς του που το δέχονταν με ευχαρίστηση γιατί έκανε ποδαρικό, πρώτη επίσκεψη την πρωτοχρονιά, και το θεωρούσαν γούρικο. Το έθιμο αυτό γρήγορα ξεθύμανε. Δεν άντεξε στη δυσφορία των μεγάλων γιατί τους ξυπνούσαν πρωί- πρωί για ν’ ακούσουν μια ευχή. Αλλά και τα μικρά παιδιά ύπνο δεν είχαν το πρωί της πρωτοχρονιάς , γιατί ήλπιζαν με το έθιμο αυτό εκτός από γλυκά θα έπαιρναν και κάνα λεπτό. Μεγάλη ευκαιρία!!
- Το τάϊσμα της βρύσης
Κάθε νοικοκυρά θεωρούσε χρέος να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της στη βρύση από την οποία έπαιρνε το νερό, το πολύτιμο αγαθό για τη ζωή όλων. Γι’ αυτό μόλις έμπαινε ο καινούργιος χρόνος έπαιρνε γεννήματα (σιτάρι-καλαμπόκι) και όσπρια και πήγαινε να ταϊσει τη βρύση. Πολλές φορές έριχναν και κέρματα μικρής αξίας. Γέμιζε τη βαρέλα της νερό και το έφερνε στο σπίτι χωρίς να μιλήσει σε κανένα. Ήταν αμίλητο το νερό.
Έτσι το πρωί της πρωτοχρονιάς η κάθε βρύση του χωριού μας ήταν χορτάτη και κρατούσε για ένα χρόνο! Τα μικρά παιδιά περνώντας από τη βρύση δε τολμούσαν να πάρουν τα κέρματα από φόβο μήπως η βρύση τους τιμωρήσει. Όταν περνούσαν μερικές μέρες , θεωρούσαν ότι η βρύση δεν τα θέλει και δικαιολογημένα τα έπαιρναν!
Αυτό το έθιμο διατηρήθηκε για πολλά χρόνια . η ευγνωμοσύνη ανήκει στο Θεό που μας αξιώνει να απολαμβάνουμε το αγαθό αυτό από τη βρύση και η χρήση ανήκει σε κάθε ζωντανό οργανισμό που το έχει ανάγκη..
- Ο Αγιασμός των χωραφιών
Στη γιορτή των Θεοφανείων , στις 6 Ιανουαρίου γίνεται η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Με τον αγιασμό αυτό αγιάζονται όχι μόνο τα νερά, αλλά οι άνθρωποι, τα σπίτια, τα ζώα, τα δέντρα και τα χωράφια.
Μέλημα κάθε οικογένειας ήταν να αγιάσει και τα χωράφια για να έχουν την επόμενη καλλιεργητική περίοδο καλή σοδειά. Γι’ αυτό ένα μέλος της οικογένεια ή και περισσότερα φρόντιζαν για τον αγιασμό των χωραφιών. Έπαιρναν ένα τσουκάλι ή κακάβι με αγίασμα και έσπευδαν μετά το μεσημεριανό φαγητό ν’ αγιάσουν τα χωράφια τους πιστεύοντας ότι με την ευλογία του Θεού θα έχουν καλή σοδειά. Αφού σταματήσαμε τις καλλιέργειες στο χωριό μας, σταμάτησε και το έθιμο αυτό. Οι λίγοι χωριανοί μας εξακολουθούν ν’ αγιάζουν τα μικρά περιβόλια τους.
